Yeni dövrün yeni lideri

Qabaqcıl ölkələrin təcrübəsinə nəzər salsaq, görərik ki, onların tərəqqisini elm müəyyən etmişdir. Nə təbii sərvətlər, nə də ki, coğrafi vəziyyət deyil, məhz intellektual kapital, məhz elmin səviyyəsi hər bir ölkəni lider ölkəyə çevirir.

İlham ƏLİYEV,

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin həyata keçirdiyi kursun özünü doğrultduğu indi, demək olar ki, hamı tərəfindən etiraf olunmaqdadır. Keçən qısa müddət ərzində ölkəmizdə ictimai həyatın bütün sahələrində əldə olunan böyük uğurların səbəblərindən biri, heç şübhəsiz, Prezidentimizin öz fəaliyyətini möhkəm bir zəmin üzərində qurması, Heydər Əliyev siyasi kursunu yeni şəraitin tələblərinə uyğun surətdə, yaradıcılıqla inkişaf etdirməsidir. Burada ikinci mühüm amil də özünü göstərir ki, bu da İlham Əliyevin bir siyasi lider kimi yeni iqtisadi münasibətlər şəraitində yetişməsi ilə əlaqədardır. Yəni bu yeniliklər onun üçün doğmadır.

Üçüncü əsas amil isə, XXI əsrdə başlanan qlobal tendensiyaları sadəcə izləmək və mənimsəmək yox, həm də onları istiqamətləndirmək cəhdləri, planetar proseslərin obyekti deyil, fəal subyektlərindən biri olmaq əzmidir.

Prezident İlham Əliyevin ölkə daxilində yeritdiyi iqtisadi siyasətin əsasında “vədlər vermək yox, real iş görmək”, “faktın özü ən gözəl təbliğatdır” prinsipləri dayanır. Bütün ölkəni əhatə edən tikinti və quruculuq işləri, yollar və körpülər salınması, zavodlar və fabriklərin istifadəyə verilməsi, sənaye və kənd təsərrüfatında yüz minlərlə iş yerlərinin açılması, aeroportlar, vağzallar, dəniz limanları, qitələri birləşdirən dəmir yolları, transmilli neft və qaz kəmərləri, elektrik, su və qaz təminatının yaxşılaşdırılması və s., və s.: bütün bunları sadalamaq üçün nəinki bir məqalə, böyük bir kitab da bəs eləməz. Həm də bunlar fəaliyyətin görünən tərəfidir. “Görünən dağa nə bələdçi!”

Bizim məqsədimiz diqqəti ilk baxışda ola bilsin ki, nəzərə çarpmayan, nisbətən dərin qatda olan fəaliyyət istiqamətlərinə yönəltməkdir. Və bu zaman aydın olur ki, İlham Əliyevin yeritdiyi kursda iqtisadi inkişaf sadəcə məqsəd olmayıb, həm də bir vasitədir. Dövlət müstəqilliyinin qorunması, Azərbaycan vətəndaşlarının rifah halının yaxşılaşdırılması, yüksək intellektual və mədəni-mənəvi inkişafın təmin edilməsi, vətənimizin “lider ölkəyə” çevrilməsi yolunda vasitə!

Özünə güvənmək

Bu gün Azərbaycan öz milli dövlətçilik maraqlarını qoruyub-saxlamaqda, seçdiyi siyasi kursu davam etdirməkdə israrlıdır. Heydər Əliyev deyirdi ki, “müstəqilliyin əldə olunması nə qədər çətindirsə, onun saxlanılması, daimi, əbədi olması bundan da çətindir.” İlham Əliyev bu fikri davam etdirərək deyir: “Dünyada müstəqil sayılan ölkələr çoxdur. Ancaq əgər biz bir az dərinə baxsaq, görərik ki, onların heç də hər biri müstəqil siyasət aparmaq iqtidarında deyildir... O ölkələr dünyada özünə layiq yeri tutar ki, o ölkələr öz hesabına yaşaya bilsinlər, başqa ölkələrin yardımına onların ehtiyacı olmasın - nə siyasi, nə iqtisadi cəhətdən, nə də ölkələrin ehtiyaclarının ödənilməsi baxımından. Azərbaycan bu ölkələrdəndir.” Burada biz “müstəqillik” anlayışının yeni dövrün tələblərinə uyğun surətdə yeni çalarlarla zənginləşdirildiyini görürük. Həqiqətən də dövlət müstəqilliyinin ənənəvi anlamına görə, hansı isə bir ərazidə müəyyən bir siyasi kursu və hüquq normalarını tətbiq etmək, sosial-iqtisadi həyatı müəyyən qaydalarla tənzim etmək üçün ilk növbədə sərhəd toxunulmazlığı təmin olunmalıdır.

Sərhədi guya toxunulmaz qalan və formal müstəqilliyi olan elə ölkələr vardır ki, burada hər şey xarici investisiya ilə, xarici ölkə şirkətlərinin sifarişi ilə, yabançı mədəniyyətin təsir dairəsinin genişlənməsi ilə müşayiət olunur. Halbuki əsas məsələ əlaqələrin genişlənməsinə rəğmən, milli maraqların qorunması, ölkədəki qanunlara, hüquq normalarına əməl olunması, mədəni-mənəvi dəyərlərin, maddi və mənəvi milli sərvətlərin toxunulmazlığıdır. “Müstəqillik yalnız dövlət atributları ilə ölçülmür, müstəqillik rəmzləri ilə ölçülmür. Müstəqillik o deməkdir ki, dövlət və ölkənin rəhbərliyi öz xalqının maraqlarına tam cavab verən müstəqil siyasət aparmaq iqtidarında olsun” (İlham Əliyev).

Siyasi liderin böyüklüyü də zamanın tələblərini və obyektiv inkişaf tendensiyalarını vaxtında dərk edərək, milli maraqları bu zəminə keçirmək bacarığı ilə ölçülür.

XX əsrin sonlarından başlayaraq, bütün dünyada hadisələrin inkişafı vahid iqtisadi münasibətlərin formalaşması, vahid ümumdünya bazarının yaranması istiqamətində gedir. Azərbaycan rəhbərlıyi bu obyektiv tendensiyaları vaxtında nəzərə aldığından, qlobal və milli maraqlar nəinki toqquşmur, hətta bir-birini qarşılıqlı surətdə tamamlayır. Qloballaşma şəraitində milli özünəməxsusluğun qorunub-saxlanması, habelə milli-mənəvi dəyərlərə sədaqətlə yanaşı, ümumbəşəri dəyərlərin, beynəlxalq hüquq normalarının və s. inkişaf etdirilməsi - bütün bunlar Azərbaycanın siyasi simasını, onun özünəməxsus beynəlxalq imicini formalaşdırmışdır.

Beləliklə, yeni dövrdə müstəqilliyin qorunması beynəlxalq miqyaslı obyektiv proseslərin mənimsənilməsini və milli maraqlar mövqeyindən dəyərləndirilməsini tələb edir. Bunun üçün isə, ilk növbədə, bütövlükdə cəmiyyətin intellektual inkişaf səviyyəsi yüksəldilməlidir. Prezident İlham Əliyev dövrün bu tələbini nəzərə alaraq deyir: “Müstəqilliyi əbədi, dönməz etmək üçün mən bir daha vurğulamaq istəyirəm, hesab edirəm ki, təhsilin səviyyəsi ən vacib rollardan birini oynayır.” Ölkə rəhbəri yeni inkişaf mərhələsində təhsilin dövlətçilik baxımından xüsusi rol oynadığını başqa çıxışlarında da dönə-dönə qeyd edir. Bu sahədə çatışmazlıqların da olduğunu vurğulayan Prezidentin mövqeyindən belə aydın olur ki, ölkəmizdə elm və təhsil sahəsində daha yüksək səviyyədə - ümumi ictimai tərəqqi konsepsiyasının tələblərinə uyğun gələn köklü islahatlar aparılması qarşıda duran əsas vəzifələr sırasındadır.

Əlbəttə, bir qədər əvvəlki zamanlar olsaydı, biz elm və təhsil sahəsindəki islahatları da Qərbin böyük dövlətlərini təqlid etmək yolu ilə aparardıq. Bolonya prosesinin qeyd-şərtsiz tətbiqi də, Hollandiya təhsil standartlarının ölkəmizə transformasiyası da, elm sahəsindəki yenidənqurmalar üçün xarici ekspertləri cəlb edərkən, milli mütəxəssislərin unudulması da Qərb dəyərlərini mütləqləşdirmək dövrünün inersiya üzrə davamıdır. Bu gün bir çox Şərqi Avropa və MDB ölkələri də, böyük müstəqillik tarixi olan Türkiyə də elm və təhsil quruculuğu sahəsində Qərbin praktikasına istinad edir. Halbuki yeni zamanın, yeni ictimai paradiqmanın tələblərini dərk edən qabaqcıl Qərb ölkələrinin özləri də bu sahələrdə böyük reformalar aparmaq məcburiyyətini etiraf edirlər. Yəni Qərbin yedəyində çox da uzaqlara getmək olmaz. Çünki Qərb nə vaxtsa qalxmış olduğu yüksək inkişaf zirvəsindən indi aşağı enir, özünün tənəzzül dövrünü yaşayır. İndi Qərb ideoloqlarının özləri Avropanın süqutundan və mənəvi deqradasiyasından bəhs edir, bundan xilas yolları axtarırlar. Başlıca səbəblərdən biri də budur ki, industrial və postindustrial inkişaf mərhələlərindən sonra, “istehlak cəmiyyətinin” üstünlük təşkil etməsi “kütləvi mədəniyyətə” geniş yol açdı və Qərbdə böyük fəlsəfi ideallara söykənməyən, rasionalizmə və intellektual inkişafa qarşı inkarçılıq mövqeyini mənəviyyat sferasına da yönəldən, müasirlik bayrağı altında çıxış etsə də, əslində müasirliyin antitezi olan fərqli dəyərlər sisteminin getdikcə daha çox dərəcədə genişlənməsi ictimai prosesləri tənəzzülə doğru sürükləyir.

Nə qədər paradoksal görünsə də, bizim üstünlüklərimizdən biri tarixi inkişaf prosesində Qərbdən geridə olmağımızdır. Yəni biz indi intellektual inkişaf müstəvisində rasionalizm, iqtisadi inkişaf müstəvisində isə postindustrial cəmiyyət mərhələsinə qədəm qoyuruq. Qərbin bütün inkişaf yolu, tərəqqi və tənəzzül məqamlarının mənzərəsi gözümüzün önündədir. Və biz onların səhvlərini təkrar etmək məcburiyyətində deyilik.

Əlbəttə, “Qərbdən ancaq elmi-texniki nailiyyətləri götürək, “kütləvi mədəniyyətin” və mənəvi aşınmanın isə qarşısını almağa çalışaq” tezisi ilk baxışda nə qədər cazibədar görünsə də, praktika bunun əksini göstərir. Yəni Qərbdən nə isə yaxşı bir şeyi kor-koranə surətdə götürürsənsə, mənəvi aşınmalar onun iki misli ilə gəlir.

Bax, belə bir şəraitdə Prezidentimiz öz daxili intellektual potensialımızın realizasiyası xəttinə üstünlük verir, elm və təhsilin inkişafı üçün bütün maddi-texniki bazanın yaradılmasını öz üzərinə götürür. Bizdən isə tələbi bu maddi formanın adekvat mənəvi intellektual məzmunla tamamlanmasını təmin etməkdir.

Və bu prosesin konsepsiyası da xaricdən alınmamalı, qabaqcıl ölkələrin bütün mövcud praktikasını nəzərə almaqla, tənqidi-təhlil süzgəcindən keçirməklə yeni, milli mənəviyyata daha adekvat olan elm və təhsil konsepsiyası yaradılmalıdır. Bunun üçün isə əvvəlcə ictimai və humanitar elmlər silkələnməli, milli fəlsəfi fikrin bütün resursları səfərbər edilməli və qloballaşan dünyanın üstün və zəif cəhətləri üzə çıxarılmalıdır.

Qərb dünyasının ağıllı adamlarının öz ümid dolu nəzərlərini Şərqə yönəltdiyi bir vaxtda, rasionalizmin və intellektualizmin resursları artıq yeni tələbləri ödəmək üçün yetərli olmadığı və ruhi-mənəvi, psixik enerjinin dövriyyəyə daxil olduğu bir vaxtda, biz ölkəmizdə hələ də yaşamaqda davam edən mənəvi-estetik ənənələrdən və bədii-metaforik düşüncə tərzindən tamamilə imtina edə bilmərik. Əksinə, insan dünyasının dərin mənəvi qatlarında yatan enerjinin, irrasional idrak metodlarının dirçəldilməsi üçün tədbirlər görülməli, Şərq fəlsəfi təfəkkür ənənələrinin, təsəvvüfün alternativ yaradıcılıq metodologiyası müasir Qərb düşüncəsinin klassik formaları ilə birləşdirilməlidir.

Prezidentimizin son vaxtlardakı çıxışları elmə, intellektə, insan resursuna verilən böyük diqqət və qiymətlə müşayiət olunur. Doğrudan da, hər bir ölkənin tərəqqisi üçün elmin rolu əvəzsizdir. Lakin hansı isə bir ölkənin lider ola bilməsi xeyli dərəcədə onun başında duran şəxsin liderlik keyfiyyətindən də asılıdır. Sükan etibarlı əllərdə olmasa, ölkənin bu və ya digər sahədəki potensialı da yetərincə reallaşdırıla bilməz.

İndiyədək siyasi liderlik də, milli liderlik də hər bir ölkənin öz çərçivəsi daxilində idi. Bəs üçüncü minilliyin ilk doqquz ili nə göstərir? Dünya hansı istiqamətdə dəyişir və yeni dövrün liderindən hansı keyfiyyətlər tələb olunur?

Milli dövlətlərin formalaşması dövründən bəri, bir tərəfdən, dövlətin idarə olunmasında xalqın iştirakı məsələsi, digər tərəfdən də, dövlət başçılarının, siyasi liderlərin öz xalqlarının taleyində oynadığı pozitiv və ya neqativ rol həmişə siyasi polemikaların mərkəzində olmuşdur. Demokratiya ilə mərkəzləşmiş idarə sisteminin bir-birini qarşılıqlı surətdə tamamlaması bu sahədə optimallığın mühüm şərti olmuşdur. Bu dövr Qərb ölkələrində artıq 5 əsrdir ki, davam edir. Müstəqillik qazanmış yeni ölkələr də bu demokratik idarəçilik məkanına qatılmış, lakin hər bir ölkənin öz spesifik çətinlikləri şəraitində çıxış yolu göstərə bilən müdrik və təcrübəli siyasi liderlərə ehtiyacı olmuşdur. Bu sahədə bəxti gətirən ölkələr keçid mərhələsini daha tez və daha böyük uğurla başa vura bilmişlər. Qalan ölkələr isə keçmiş sosial-iqtisadi quruluşla yeni iqtisadi münasibətlər sistemi arasında qeyri-müəyyən bir istiqamətdə sonu bilinməyən uzun bir yol keçməkdədirlər. Minilliklərin əvəzləndiyi böyük keçidlər dövründə planetimizin ən böyük siyasi liderlərindən biri olan Heydər Əliyevin sayəsində ölkəmizdə tez bir vaxtda ictimai-siyasi sabitlik təmin edilmiş, dövrün tələblərinə uyğun dövlət quruculuğu işi müvəffəqiyyətlə başa çatdırılmış və ən başlıcası, müstəqilliyimizin dönməz bir prosesə çevrilməsi istiqamətində bütün zəruri tədbirlər həyata keçirilmişdir.

Nəhayət, böyük öndərin siyasi-iqtisadi xəttini uğurla davam etdirən Prezident İlham Əliyev keçid dövrünü tamamlayaraq, iqtisadi inkişafın geniş “asfalt yoluna” çıxmaq vəzifəsini yerinə yetirdi. Bu mərhələnin başa çatdığını o, BDU-nun 90 illiyinə həsr olunmuş təntənəli mərasimdə elan etdi: “Mən hesab edirəm ki, biz artıq iqtisadi sahədə keçid dövrünü başa vurmuşuq”. Bu, əlbəttə, müstəqillik dövründə əldə olunmuş ən böyük zəfərlərdən birinin rəsmən təsbit olunması idi.

Bəli, biz iqtisadi sahədə keçid dövrünü artıq başa vurmuşuq. Lakin bu o demək deyildir ki, bu sahədə qarşıda duran vəzifələr başa çatmışdır. Əksinə, yeni iqtisadi münasibətlərə keçid prosesinin tamamlanması cəmiyyətdə yeni iqtisadi bazisin və deməli, yeni ictimai paradiqmanın formalaşması deməkdir. Və bu proses labüd surətdə digər ictimai münasibətlər kompleksinin bu yeni bazisə uyğunlaşmasını, onunla ayaqlaşmasını, onu tamamlamasını tələb edir.

Bu nailiyyətlər və bu problemlər əsasən bir ölkə çərçivəsindədir. Lakin indi dünyada başqa proseslər də gedir. İndi bir ölkə öz daxilində hər şeyi həll etdiyi bir məqamda, qonşu ölkələrdə, hətta bəzən çox-çox uzaqlarda baş verən hadisələr istər-istəməz məsələlərə yenidən baxılmasını, hansı isə prosesin səmtinin dəyişməsini, hansınınsa yeniləşməsini tələb edir. Yəni indiki dövrdə müstəqillik mütləq səciyyə daşıya bilməz. Başqa sözlə desək, daxili prosesləri daha stabil edə bilmək üçün mütləq xarici proseslər də diqqətlə öyrənilməli, proqnozlaşdırılmalı, nəzərə alınmalıdır. Qloballaşma elə bir həddə gəlib çatmışdır ki, ölkənin idarə olunması təkcə daxili məsələlərin həlli ilə başa çatmır. Mənbəyi daxildən qaynaqlanmayan, qlobal səciyyə daşıyan, bütün bəşəriyyəti narahat edən proseslərin transformasiyası hər bir ölkənin taleyinə təsir göstərir. Bu səbəbdən də müasir dövrdə planetar düşüncəyə malik olan, yerli məsələləri də beynəlxalq miqyasda baş verən dəyişikliklər kontekstində, ümumi tendensiyaları nəzərə almaqla həll edən, lokalla qlobalın, milli ilə ümumbəşərinin vəhdətindən çıxış edə bilən liderlərə ehtiyac yaranmışdır. Söhbət yalnız hansı isə xalqın, millətin deyil, bütövlükdə bəşəriyyətin ehtiyacından gedir. Əlbəttə, bu böyük, məsuliyyətli və şərəfli missiyanı üzərinə götürə biləcək dövlət başçıları çox azdır. Hətta dövlətin böyüklüyü və iqtisadi qüdrəti də burada əsas rol oynamır.

İndi zaman başqa zamandır. Təbii resursların tükənməsi hansı isə konkret ölkələr çərçivəsində deyil, bütövlükdə dünya miqyasında problemə çevrilir. Kimdə bir az tez, kimdə isə bir az gec. Əsas olan odur ki, daha etibarlı və daha uzunömürlü ehtiyatların üzə çıxarılması istiqamətində işlər görülsün. Və bu məsələdə gecikmək olmaz. Qloballaşma da sadəcə transmilli şirkətlərin fəaliyyət dairəsinin genişlənməsi, iri maliyyə maqnatlarının və sindikatların asılı ölkələrin iqtisadiyyatına müdaxiləsi, planetar miqyas alan ekoloji problemlərin çözülməsi istiqamətində birgə səylər, mədəniyyətlərin transformasiyası ilə məhdudlaşmayaraq, getdikcə daha çox dərəcədə ideoloji və siyasi çalarlar kəsb edir.

İndi bəşəriyyətin taleyi planetar düşüncəli siyasi liderlərin varlığından və fəaliyyətindən daha çox asılı olmuşdur.

Lakin dünyada gedən proseslərin ümumi qanunauyğunluqlarının aşkar edilməsi, bu proseslərə fəal və məqsədyönlü müdaxilə üçün təməl yaradılması dünyanın dərki prosesindən başlayır. Yəni təkcə öz ölkəsində deyil, bütün dünya miqyasında baş verən keyfiyyət dəyişmələrinin vaxtında nəzərə alınması ancaq sosial-siyasi, ictimai-iqtisadi və mədəni-ideoloji ekstrapolyasiya sayəsində mümkündür. XX əsrdə cəmiyyətin hərəkətverici qüvvəsi elmi-texniki inqilab idisə, müasir mərhələdə fəlsəfə və sosial-siyasi elmlərin proqnozlaşdırma funksiyasının paradiqmanın əvəzlənməsi prosesində (biz bilərəkdən “inqilab” sözünü işlətmirik) iştirak dərəcəsi önəmli rol oynayacaqdır. Bu isə ictimai elmlərin yüksək dərəcədə mobilizasiyasını tələb edir. Ona görə də yeni dövrdə siyasi liderin də ən mühüm keyfiyyətlərindən biri bütün intellektual yükü öz üzərinə götürməyərək, bütövlükdə cəmiyyətin, xalqın elmi-intellektual potensialının məqsədəuyğun surətdə yönəldilməsinə nail olmaqdır.

Hər bir xalqın bu və ya digər dərəcədə intellektual resursları vardır. Lakin onun realizasiyası elə də sadə bir məsələ deyil. Bu proses, əvvəla, çox böyük kapital qoyuluşu, uzunmüddətli ictimai təşkilatlanma işi tələb edir. Kasıb ölkələrdə maariflənmənin, təhsilin və nəhayət, elmi fəaliyyətin yüksək səviyyədə təşkili mümkün deyil. Belə ölkələrdə ən yaxşı halda beynəlxalq ictimaiyyətin dəstəyi ilə savadsızlığın ləğvi prosesi gedir. Bizim ölkə isə hələ sovet dövründə bu problemi həll etmişdir və hazırda intellektual inkişaf səviyyəsinə görə qabaqcıl ölkələrdən bir o qədər də geridə qalmır. Lakin səviyyə yüksəldikcə yuxarıya qalxmağın çətinlikləri və məsrəfləri də artır. Ölkəmiz indi kifayət qədər yüksək maliyyə resurslarına malikdir. Gələcəyimiz bu resursların necə yönəldilməsindən asılıdır. Təsadüfi deyil ki, neft ölkələri üçün səciyyəvi olan iki fərqli situasiya: Norveç modeli və Nigeriya aqibəti simvolik məna kəsb etmişdir.

Son iqtisadi böhran da bəşəriyyətə yeni dərslər verdi. Ən varlı ölkələrdən olan Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin, Dubaydakı böyük şirkətlərin nə az, nə çox - 80 milyard dollar borca düşməsi bir daha göstərir ki, əsas məsələ maddi cəhətdən zəngin olmaqdan daha çox, vəziyyətin düzgün qiymətləndirilməsi, optimal iqtisadi siyasət yeridilməsi, proseslərə elmi əsaslarla nəzarət edilməsidir.

Strateji xəttin təkamülü

Prezidentimiz xarici dilləri, Qərbin siyasi texnologiyalarını və Avropa mədəniyyətini yüksək dərəcədə mənimsəmiş bir şəxs olmaqla bərabər, həm də milli ruha sadiq bir şəxs olaraq, milli dəyərlərin prioritetliyini önə çəkir. Qərblə yarışa girə bilmək, onları heç olmazsa müəyyən məsələlərdə qabaqlamaq üçün yeganə yol özümüzün üstün cəhətlərimizə istinad etməkdir. Yəni söhbət Şərq və Qərb dəyərlərinin inteqrasiyasından gedir.

Azərbaycan həm coğrafi mövqeyinə görə Şərq ilə Qərbin qovşağında yerləşir, həm də inkişaf səviyyəsinə və malik olduğu inteqrativ dəyərlər sisteminə görə bu iki fərqli sivilizasiyanın əlaqələndirilməsi və uzlaşdırılması sahəsində aparıcı rol oynayır.

Ölkəmiz, bir tərəfdən, təbii sərvətlərin, neft və qaz məhsullarının Avropaya daşınmasında tranzit bir ölkə kimi çıxış edir, digər tərəfdən də, ictimai-siyasi dəyərlərin, demokratiya və hüquqi dövlətçilik ənənələrinin, habelə elmi və texnoloji ideyaların, müasir texnika və avadanlıqların Qərbdən Şərqə transformasiyasında mühüm rol oynayır. Bir ara biz bu üstünlüyümüzü yetərincə dəyərləndirmək mövqeyi tuturduq. Yaxın keçmişdə, hələ 2005-ci ildə Hava limanı Yük terminalının açılışında Prezidentimiz belə demişdi: “Azərbaycan Şərq-Qərb və Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizləri layihələrinin həyata keçirilməsində fəal rol oynayıb və hesab edirəm ki, gələcəkdə tranzit ölkə kimi bizim bölgədəki və dünyadakı mövqelərimiz daha da güclənəcəkdir.” 2006-cı ildə yenə də Azərbaycanın Asiya ilə Avropanı birləşdirən körpü olması fikri vurğulanır. Amma bundan cəmi iki il sonra ölkəmizin yüksək iqtisadi inkişaf tempi eyni hadisəyə bir qədər fərqli mövqedən yanaşmaq imkanı verir. Prezident İlham Əliyevin fikrinə görə, indi daha biz sadəcə tranzit ölkə statusunda çıxış etmək, əlaqələndirici rolunu oynamaqla kifayətlənə bilmərik. Azərbaycan indi elə bir inkişaf səviyyəsinə qalxmışdır ki, Şərq ilə Qərb arasında körpü funksiyası onu qane etmir. Çünki biz indi öz ölkəmizin timsalında bu iki sivilizasiyanın sintezindən yaranan və daha optimal, rəqabətə daha davamlı, məhz yeni dövrün ruhunu təcəssüm etdirən daha zəngin cəmiyyət quruculuğunun nümunəsini veririk. Məzmununa görə inteqrativ və sintetik olmaqla yanaşı, tolerantlığın bir çox yeni aspektlərdə də bərqərar olması ölkəmizə həm Qərb, həm də Şərq ölkələri ilə müqayisədə bir sıra üstünlüklər verir.

İndi Azərbaycan dini tolerantlıq baxımından da bütün dünya ölkələri üçün bir nümunəyə çevrilmişdir. Bunun bir səbəbi milli mentalitetlə əlaqəlidirsə, digər səbəbi dövlət başçısının qətiyyətli mövqeyi ilə bağlıdır. Prezident İlham Əliyev Dünya Azərbaycanlılarının II qurultayında bu məsələyə münasibətini belə bildirmişdir: “Azərbaycan çoxmillətli ölkədir. Burada müxtəlif dinlərin nümayəndələri bir ailə kimi yaşayırlar. Azərbaycanda nə milli, nə də dini zəmində heç vaxt problem olmamışdır və olmayacaqdır. Bu, bizim strateji xəttimizdir”. Bu məsələ beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini cəlb etmiş, müxtəlif ölkələrin böyük din xadimləri ilə yanaşı, tədqiqatçılar və xarici mətbuat da birgəyaşayışın bu yüksək təzahürünə dəfələrlə öz heyranlıqlarını bildirmişlər. Lakin bu fakt əslində, daha böyük miqyaslı bir ideoloji xəttin təzahürlərindən ancaq biridir.

Prezident İlham Əliyevin dövlət başçısı kimi qətiyyətli mövqeyi və işə peşəkar münasibəti xarici siyasət sahəsində də özünü göstərir. İndi ölkəmiz həm regional, həm də qlobal proseslərin fəal subyektlərindən birinə çevrilmişdir. Bir tərəfdən, ABŞ və Avropa ölkələri ilə, digər tərəfdən də, İslam ölkələri ilə sıx əməkdaşlıq və dostluq münasibətlərinin inkişaf etdirilməsi Azərbaycanın Şərq ilə Qərb arasında körpü rolunu oynamasını, mərkəzçi mövqeyini daha da möhkəmləndirir, əlaqələndiricilik missiyasını qaçılmaz edir. Azərbaycan eyni zamanda Şimalla Cənub arasında münasibətlərin mərkəzində dayanır. Həm Rusiya ilə, həm də Türkiyə və İranla iqtisadi əlaqələr getdikcə genişlənir. İndi Azərbaycan nəinki bölgənin, hətta bütün Avrasiya məkanının aparıcı dövlətlərindən birinə çevrilmişdir.

Siyasi balans naminə MDB-nin üzvü olaraq qalmaqla yanaşı, bir çox alternativ beynəlxalq qurumların da üzvü olmaq ölkəmizə öz siyasi iradəsini daha rahat ifadə etmək imkanı verir. Digər tərəfdən də Türk dövlətləri birliyində, İslam Konfransı Təşkilatı çərçivəsində çox fəal bir mövqe tutmaqla bu təşkilatların daha dinamik fəaliyyətinə müsbət təsir göstərir. Bir sıra Qərb ölkələrində İslama qarşı formalaşmış neqativ münasibətə, İslamı radikal siyasət və terrorla əlaqələndirmək cəhdlərinə baxmayaraq, Azərbaycan kimi mütərəqqi bir ölkənin İslam dünyasına yeni bir qüvvə kimi daxil olması, apardığı məqsədyönlü siyasət və nümayiş etdirdiyi yüksək tolerantlıq İslam haqqında yanlış təsəvvürlərin də dəyişilməsində mühüm rol oynayır. Bu sırada Bakının İslam mədəniyyətinin paytaxtı qismində göstərdiyi fəallıq xüsusi qeyd edilməlidir.

Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyevanın fəal iştirakı və dəstəyi sayəsində sanki İSESKO-nun da fəaliyyəti əvvəllər heç vaxt olmadığı bir dərəcədə canlanmışdır. İslam mədəniyyətinin siyasi və ideoloji amil kimi rolunun daha da artması Şərq ilə Qərb, Asiya ilə Avropa arasındakı münasibətlərə də bir sıcaqlıq gətirmişdir.

Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunun və iqtisadi qüdrətinin artması Dağlıq Qarabağ probleminin müzakirələrində də sözümüzün daha kəsərli olmasına imkan yaradır. Prezident İlham Əliyev Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün toxunulmazlığı prinsipini qətiyyətlə müdafiə edir və ölkəmizin hərbi büdcəsini və ordunun maddi-texniki bazasını ildən-ilə daha da möhkəmləndirməklə bu məsələdə güzəştə getmək niyyətimizin olmadığını nümayiş etdirir.

“İnsan kapitalı” və milli ruh amili

Ruhun sağlamlığı təkcə bilik üzərində qurula bilmir. Burada inam, etiqad da eyni dərəcədə önəmlidir. Bütün bu cəhətlər ilk növbədə məktəblərdə, təhsil strategiyasında nəzərə alınmalıdır. Son dövrlərdə Azərbaycanda məktəblərə diqqətin artması da bu baxımdan qanunauyğun görünür. O vaxt İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Milli Olimpiya Komitəsi tərəfindən bütün bölgələrdə yeni idman komplekslərinin tikilməsi işi indi Mehriban xanım Əliyevanın rəhbərliyi ilə bütün bölgələrdə yeni məktəb binalarının tikilməsi, mədəni-mənəvi dəyərlərimizin qorunub-saxlanması və canlandırılması ilə davam etdirilir ki, bu da “sağlam bədən” üçün görülən işlərin “sağlam ruh” üçün görülən işlərlə tamamlanması deməkdir.

“Sağlam bədən” də, “sağlam ruh” da əslində insan potensialının realizasiyasına xidmət edən ilkin amillərdir. Mənəviyyat məsələsinin son vaxtlarda xüsusilə aktuallaşması və milli-mənəvi özünüdərkin, ictimai elmlərin, fəlsəfi təfəkkürün diqqət mərkəzinə çəkilməsi heç də təsadüfi deyildir.

İlham Əliyev BDU-nun yeni korpusunun açılışındakı çıxışında demişdir: “Bizim ən böyük resursumuz insanlarımızın biliyidir, savadıdır. Biz öz imkanlarımızdan səmərəli istifadə edərək, maddi kapitalı insan kapitalına çevirməliyik”. “İnsan kapitalı” isə “intellektual kapitala” nisbətən daha geniş anlayışdır. Onun açılışını qısaca belə ifadə etmək olar: insan kapitalı = fiziki sağlamlıq + intellektual inkişaf + milli-mənəvi ruh. Bax, bu sonuncu komponentin xüsusi vurğulanmasına biz Prezident İlham Əliyevin son çıxışlarında daha çox rast gəlirik. BDU-nun 90 illik yubiley mərasimində İlham Əliyev məhz bu amili önə çəkdi: “Azərbaycan gəncləri milli ruhda tərbiyə olunmalıdır. Biz əsrlər boyu başqa ölkələrin, imperiyaların tərkibində yaşamışıq. Ancaq öz milli dəyərlərimizi, ənənələrimizi qoruya bilmişik, saxlaya bilmişik. Öz ana dilimizi saxlaya bilmişik. Nəyin hesabına?! Ona görə ki, Azərbaycan xalqında milli ruh həmişə çox yüksək səviyyədə olmuşdur. Bu gün qloballaşan dünyada, bəlkə də buna daha da çox diqqət verilməlidir”. Prezident gəncləri xəbərdar edir və onları xaricdən gələn yabançı dəyərlərin zahiri cazibəsinə uymamağa, milli varlığımızın mühafizə olunması naminə ayıq-sayıqlığa dəvət edir: “Qloballaşma təbii prosesdir və yəqin ki, bu proses müəyyən düzəlişlərlə davam edəcəkdir. Xüsusilə, belə olan halda milli dəyərlərə önəm vermək, gənc nəsli milli dəyərlər əsasında tərbiyə etmək xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Mən çox şadam ki, Azərbaycanda milli ənənələr güclənir, möhkəmlənir və bu prosesləri daha da sürətləndirmək üçün kompleks tədbirlər görülməlidir”.

Əlamətdar haldır ki, son illərdə elm, təhsil və təsərrüfat sahələrinin kompyuterləşməsi, yeni kommunikasiya sistemlərinə keçid, rabitə və informasiya texnologiyalarının modernləşməsi sahəsində böyük uğurlar əldə edilmişdir. Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun inkişafı heç də təkcə kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı və yüngül sənayenin hesabına deyil, xeyli dərəcədə müasir informasiya texnologiyalarının tətbiqi sayəsində həyata keçirilir. Bütün bunlar Azərbaycanın heç də yalnız öz təbii sərvətlərinə yönəldilmiş passiv iqtisadi siyasət aparmadığını və elm tutumlu sahələrin inkişafına üstünlük verdiyini göstərir.

Azərbaycan hökumətinin strukturundakı dəyişikliklər, xüsusən Rabitə Nazirliyinin Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinə çevrilməsi, Sənaye və Energetika Nazirliyi, Hərbi Sənaye Nazirliyinin yaradılması da müvafiq sahələrdə elmin xüsusi çəkisinin artırılması zərurətindən, bu sahədə uzunmüddətli planlardan xəbər verir. Milli Elmlər Akademiyasında aparılması nəzərdə tutulan islahatlar da, universitetlərdə elmin maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi istiqamətində tapşırıqlar da, lap bu yaxınlarda yaradılan Elmin İnkişaf Fondu da bilavasitə bu məqsədə xidmət edir.

Prezident İlham Əliyevin dönə-dönə elm və təhsil məsələlərinə toxunması və bu sahələrin dövlət siyasətində prioritetliyini vurğulaması təsadüfi deyildir. İqtisadi sahədə keçid mərhələsinin başa vurulması və dünyanın qabaqcıl ölkələri ilə eyni start xəttinə çıxılması həmin ölkələrin qabaqcıl və güclü olmasını təmin edən əsas amillərin də mənimsənilməsini tələb edir. Belə ki, Qərb dünyası nəyə nail olubsa, ilk növbədə elmi-texniki yaradıcılıq sayəsində nail olubdur. Əgər biz onlarla yarışa girmək istəyiriksə deməli, qarşımızda duran əsas vəzifələrdən biri elm və təhsil sisteminin yeniləşdirilməsi olmalıdır. Lakin söhbət təkcə dövlət qayğısından getmir. Çünki dövlət öz strateji kursunu artıq müəyyən etmiş və bu sahələrin maddi-texniki təchizatı istiqamətində böyük işlər görülməsinə başlamışdır. İlham Əliyevin öz dediyi kimi, “son altı il ərzində Azərbaycanda 1800 yeni məktəb tikilibdir. Yüzlərlə məktəbdə yeni korpuslar tikilib, təmir aparılıbdır. Bu nəyi göstərir?! Bu onu göstərir ki, bu sahə prioritet sahədir”.

Lakin bu, işin ancaq başlanğıcıdır. Yeni binalar tikilməsi və maddi-texniki təchizat dövlət qayğısının ifadəsidir. Bəs, qayğı ilə əhatə olunan elm və təhsil sahələrində daxili məzmunun dəyişdirilməsi işi kimin tərəfindən həyata keçirilməlidir? Biz - elm adamları və təhsil işçiləri bu sahədə aparılmalı olan reformaların elmi-nəzəri əsaslarını işləyib-hazırlaya bilmişikmi? Və bu işlə hansı elm sahəsinin adamları məşğul olmalıdır? Müəyyən dar ixtisas sahəsi üzrə mütəxəssislər, təbii ki, elm və təhsil konsepsiyasını hazırlaya bilməzlər. Yeniləşən cəmiyyətin strukturunda elm və təhsilin məxsusi yerini müəyyənləşdirmək, ən optimal təşkilati modellər hazırlamaq, heç şübhəsiz, cəmiyyətşünaslığın, ictimai elmlərin predmetinə daxildir. Bax, dövlət başçısının tapşırığı ilə noyabrın 21-də Prezident Administrasiyasının rəhbəri akademik Ramiz Mehdiyevin ictimai və humanitar elmlər sahəsində vəziyyətlə əlaqədar keçirdiyi müşavirə də bu məqsədlə çağırılmışdı. Dövlət rəhbərliyi fəlsəfi tədqiqatların və ictimai elmlərin yeni şəraitdə ictimai gerçəkliyin elmi təhlili və proqnozlaşdırılması istiqamətində səfərbər olunmasını istəyir. Həm də bu, sadəcə bir istək deyil; ölkəmizin yüksəlmiş olduğu yeni inkişaf mərhələsinin elmi surətdə dəyərləndirilməsi ilə yanaşı, bütün dünyada gedən böyük proseslərin, paradiqmaların əvəzlənməsinin mahiyyətinin açılması lazımdır. Bu gün kim həm özünü, həm də dünyanı daha yaxşı dərk edirsə, gələcək də onundur.

Azərbaycan iqtisadi inkişaf sahəsindəki uğurlarına və dövlət başçısının yeni ictimai paradiqmanı vaxtında mənimsəmək və milli intellektual potensial zəminində ölkəmizi lider ölkələr sırasına çıxarmaq əzminə güvənərək elm və təhsil sahəsindəki quruculuq işlərini də ən yeni dövrün və milli ruhun tələblərinə uyğun surətdə qura bilər. Bizcə, Prezidentin ölkəmizdə və dünyada gedən ictimai proseslərin daha dərindən öyrənilməsi məqsədilə ictimai elmlərin bütün potensialının səfərbər olunması barədə verdiyi tapşırıqlar da məhz bu ehtiyacdan irəli gəlir.

Əlbəttə, “intellektual kapital” ideyası özlüyündə bir yenilik deyil, çünki Qərbdə xeyli vaxtdır ki, hallandırılmaqdadır. Amma burada fərqli bir məqam var. Qərbdə bu ideya alimlər tərəfindən irəli sürülür və onun hər hansı bir dövlətin strateji xəttinə çevrilməsi üçün siyasi iradə də lazımdır. Yəni ideya əvvəlcə cəmiyyətdə formalaşır və realizasiya şansı qazanmaq üçün ictimai-siyasi təbəddülatlarla dolu uzun bir yol keçməli olur. Elmi ideyaların, xalqın istək və arzularının, potensial imkanlarının, fəaliyyət əzminin siyasi liderin fəaliyyət proqramı ilə üst-üstə düşməsi heç də asanlıqla əldə olunmur.

Amma bizdə elmin səviyyəsi xeyli aşağı olsa da və aşağıdan yetərincə təşəbbüslər gəlməsə də, dövlətin strateji xətti dünya elmi-fəlsəfi fikrinin ən son nailiyyətləri ilə səsləşir. Bir sözlə, ideya yuxarıdan gəlir. Həm də sadəcə ideya verilmir, onun realizasiyası üçün dövlət dəstəyi və maddi təminat da təqdim olunur. Və bu dəfə tələb olunan elmi ictimaiyyətin buna adekvat reaksiyası, cəmiyyətin açılmış bu imkanları reallaşdırmaq üçün ictimai iradə nümayiş etdirməsidir. Yəni baxılan halda siyasi iradə öndədir: ictimai şüur və sosial proseslər ona uyğunlaşmalı, bütövlükdə cəmiyyətin səviyyəsi qalxmalıdır. Prezident bunun yolunu da göstərir: elm və təhsil. İctimai şüurun inkişaf etdirilməsi, xüsusilə humanitar və ictimai elmlərin canlandırılması, bu sahədəki müzakirələrə də onun tapşırığı ilə yüksək dövlət rəsmisi tərəfindən start verilir.

Bu məqamda maraqlı bir bənzəyişi yada salmamaq mümkün deyil. 2001-ci ildə çap etdirdiyim “Lider. Dövlət. Cəmiyyət” kitabında Heydər Əliyevin liderlik xüsusiyyətlərindən bəhs edərkən belə bir məqamı xüsusi vurğulamışdım ki, beynəlxalq praktikada “milli-mənəvi dəyərlərin də dövlət quruculuğu və sosial-iqtisadi inkişaf strategiyası ilə yanaşı ümummilli inkişaf strategiyasına, milli ideologiyanın strukturuna daxil edilməsi üçün bir qayda olaraq milli ziyalılar dövlət başçısına, siyasi rəhbərliyə təsir göstərməyə çalışırlar. Azərbaycanda isə bu proseslərin mənzərəsi xeyli dərəcədə fərqlidir. Ziyalılarımızın milli tərəqqi prosesində rolunu azaltmadan və onların milli heysiyyatına toxunmadan qeyd etməliyik ki, bizdə milli dəyərlər uğrunda mübarizənin önündə çox vaxt dövlət başçısı özü gedir və əksinə, milli ziyalılarımızı da bu istiqamətdəki fəaliyyətə səfərbər etməyə çalışır. Ona görə yox ki, Azərbaycan ziyalıları millətini az sevirlər. Sadəcə olaraq, Prezidentimiz millət sevməyin, millətə xidmətin yüksək ali nümunəsini, yollarını və üsullarını hətta alimlərimizdən, yazıçılarımızdan da yaxşı mənimsədiyinə görə təşəbbüs ondan çıxır”.

Burada söhbət mənəviyyatdan, milli ideologiyanın formalaşdırılmasından gedirdi. İndi isə zaman dəyişmiş, ölkəmiz yeni inkişaf səviyyəsində elmin rolunun və səmərəsinin artırılmasına, ictimai proseslərin elmi əsaslar üzərində təşkil olunmasına ehtiyac hiss edir və bu məqamı vaxtında tutan siyasi rəhbərlik elmi ictimaiyyəti bu istiqamətdə səfərbər etməyə çalışır.

Düzdür, bu dəfə söhbət milli-mənəvi dəyərlərdən yox, milli-intellektual potensialdan gedir, amma lider - dövlət - cəmiyyət üçlüyünün daxili dinamikasında eyni ardıcıllıq müşahidə olunur: istiqamətləndirici ideya siyasi liderdən gəlir və onun realizasiyası üçün bütün dövlət resursları cəlb olunur, xalqın zəka potensialının fəal ictimai qüvvə kimi canlandırılması, maddi kapitalın intellektual kapitala və onun da öz növbəsində insan rifahına çevrilməsi nəzərdə tutulur.

Qloballaşma və kiçik dövlətlər üçün böyük siyasət imkanı

Bu gün bütün dünya iqtisadiyyatı ilə bərabər, bütün dünya ictimai sistemi də sanki bir böhran keçirir. İndi hətta dünyanın sonu haqqında filmlər də çəkilir. Düzdür, Avropada Qərb ruhunun tükənməsi, onun süqutu, tənəzzülü haqqında söhbətlər çoxdandır ki, başlanmışdır. Lakin bunu yazanlar daha böyük miqyaslı proseslərdən çıxış edən filosoflardır. Həmin ölkələrdə yaşayanların heç də hamısı getdikləri yolun haraya aparıb çıxaracağını təsəvvür etmir. Əhali bu təlaşı, qorxu hissini daha çox dərəcədə iqtisadi böhranlar zamanı yaşayır. Həm də bu hadisələr zamanı kimi isə təsirləndirmək də çox çətin olur. Çünki belə böhranlar adətən qloballaşan dünyanın dərinliklərindən gəlir. Və hamı “palaza bürünüb elnən sürünməli olur.” İndi ekoloji böhranlar, kütləvi xəstəliklər, kütləvi qırğın silahlarının qlobal vahiməsi, zəncirvari müharibə təhlükələri və s. getdikcə artır.

İndi demək olar ki, hər şey qloballaşır. Qloballaşma KİV və internet vasitəsilə artıq mənəviyyat sferasına da müdaxilə edir və bu sahədəki virusların da dərmanını tapmaq asan deyil. Yəni, qloballaşma şəraitində hər bir ölkənin dərd-səri özünə bəs deyilmiş kimi, başqalarının da qurbanına çevrilmək təhlükəsi yaranır. Dərdlər qloballaşır. Deməli, daha hər kəs təkcə özünü qorumaq, milli maraqlardan çıxış etməklə məhdudlaşa bilməz. Jan-Pol Sartr deyirdi ki, hər bir insan bütün dünyadakı günahlara görə məsuliyyət hissi keçirməlidir. İndiki dövrdə isə təkcə mənəvi məsuliyyət və ya günahkarlıq hissi bəs eləmir. İndi qlobal təhlükələr insanların həyatını bilavasitə təhdid edir. Və deməli onlara qarşı mübarizə də bütün insanlığın vəzifəsidir. Lakin əmək bölgüsü və ixtisasların diferensiallaşması şəraitində, hər kəsin öz işini ancaq başa çatdıra bildiyi bir vaxtda dünyanın problemlərini düşünmək və həll etmək vəzifəsi görəsən kimin üzərinə düşür? Hətta dövlət başçıları da əsasən öz ölkələrinin daxili problemləri ilə məşğul olmaq məcburiyyətində qalırlar. Belə olduqda isə, hər bir ölkə və hər bir xalq xarici təsirlərə, qlobal təhlükələrə qarşı özünü güvənsiz hiss edir.

Bax, belə bir şəraitdə yeni tipli liderlərin meydana çıxmasına ehtiyac yaranır. Təsadüfi deyildir ki, hər dəfə ABŞ-da prezident seçkiləri zamanı iddiaçıların platforması ilə təkcə ABŞ vətəndaşları deyil, bütün dünya maraqlanır. Amerika prezidentinin mövqeyi həqiqətən bütün dünyada baş verən proseslər üçün mühüm göstəricilərdən biri olur. Amma indi elə bir zaman gəlmişdir ki, siyasi liderlərin təmsil etdikləri dövlətin böyüklüyü yox, irəli sürdükləri ideyanın böyüklüyü və qloballığı daha önəmli olur. Dünyanı qlobal böhranlardan ancaq qlobal ideyalar xilas edə bilər. Neçə əsrlər ərzində belə qlobal ideyalar ancaq Avropa ölkələrində, son iki əsrdə isə həm də Amerikada meydana çıxır. Bütün dünya ölkələri üçün tövsiyə olunan mütərəqqi dövlət quruluşu və idarəetmə sistemləri, insan haqları və beynəlxalq hüquq normaları, beynəlxalq təhlükəsizlik sisteminin əsasları və s. - hamısı Yeni Dövr Avropa filosoflarının ideyalarından qaynaqlanmışdır. Təəssüf ki, son onilliklərdə dünyada gedən proseslərin sürəti o dərəcədə artmışdır ki, indi ənənəvi normativlər dünyanın tənzimlənməsi üçün yetərli görünmür. Bəli, artıq yeni normaların formalaşdırılmasına ehtiyac yaranır, paradiqmalar dəyişir. Yeni dövrün ruhunu ifadə edən yeni ideyalar, idarəetmə sistemləri, milli ilə qlobalın yeni qarşılıqlı münasibət formulu harada, hansı siyasi lider tərəfindən irəli sürülürsə və həyata keçirilirsə, bütün bəşəriyyətin nəzərləri də təmsil etdiyi dövlətin miqyasından asılı olmayaraq, belə liderlərə yönəlir. İndi o dövlət rəhbərləri bütün dünya miqyasında sayılıb-seçilir ki, onlar ən azı öz xalqlarını böhranlardan və qlobal təbəddülatlardan xilas edə bilir. Sanki yıxılan dünyanın yeni Atlantlara ehtiyacı var.

İndi böyük dövlətlərin başçıları da, böyük siyasi təcrübəyə malik siyasi liderlər də yeni iqtisadi münasibətlər sisteminə təzə qoşulan Azərbaycan dövlətinin inkişaf tempinə və iqtisadi uğurlarına təəccüblənməyə bilmir, dünya praktikasında misli olmayan bu uğurları yeni iqtisadi model və yeni siyasi rəhbərlik metodlarından kənarda izah etməyə çətinlik çəkirlər.

Lakin qloballaşan problemlərin ağır yükünü üzərinə götürən siyasi liderlər bəşəriyyətə bu problemlərin elmi həllini tapmaq üçün ancaq müəyyən bir şans yaradır, sanki axtarış və yaradıcılıq üçün möhlət verirlər. Çünki məsələlərin fundamental həllinin tapılması, dünyanın daha dayanıqlı inkişaf məcrasına yönəldilməsi beynəlxalq elmi ictimaiyyətin birgə səylərini tələb edir.

Yeni dövrün liderlik şərtlərindən biri də ancaq şəxsi intuisiyaya əsaslanmaqla kifayətlənməyərək, bütövlükdə ictimai şüurun səviyyəsini qaldırmaq və milli intellektual potensialın realizasiyası üçün optimal şərait yaratmaqdan ibarətdir. “Maddi kapitalın insan kapitalına çevrilməsi” planı da, şəxsi liderlik keyfiyyətlərinin bütövlükdə xalqa, ölkəyə transfer edilməsi və öz ölkəsini “lider ölkəyə” çevirmək istəyi də şəxsiyyətin böyüklüyündən, niyyət və amalın saflığından xəbər verir.

Səlahəddin XƏLİLOV,

AMEA-nın müxbir üzvü,

professor

Xalq qəzeti.- 2009.- 24 dekabr.- S. 2-3.